Luật sư Trịnh Hội, Giám đốc điều hành tổ chức VOICE, phát biểu tại Draper Hills Summer Fellowship 2017. Trong bài nói chuyện, ông kể về hành trình trở thành người đấu tranh cho nhân quyền tại Việt Nam. Hành trình từ một thanh niên luôn cố quên đi một quê hương với đau thương và mất mát đến một luật sư đi khắp thế giới và luôn giới thiệu “Tôi đến từ Việt Nam”.

Xin chào các bạn. Chào mừng đến với Draper Hills Summer Fellowship TED Talk 2017. Tôi là Trịnh Hội, không phải hôi, của mùi hôi trong tiếng Việt. Tên tôi là Trịnh Hội, “Tôi đến từ Việt Nam”. Đó sẽ là tiêu đề cho bài nói chuyện của tôi hôm nay. Một số bạn có lẽ nghĩ là: “Tại sao anh ấy lại muốn nói rằng anh ấy đến từ Việt Nam? Chẳng phải quá rõ ràng hay sao?”.

Điều đó đã và đang là hiển nhiên đối với các bạn, nhưng đối với cá nhân tôi thì trong một khoảng thời gian rất dài, nó hoàn toàn không phải là điều hiển nhiên. Trong một khoảng thời gian rất dài tôi đã từng không tự hào khi phải nói “tôi đến từ đâu”.

Nếu bạn nhìn vào phía trước, trên bàn của bạn, mỗi người đều có một lá cờ đại diện cho quốc gia mà bạn đến. Tôi không có, không phải là vì Frank đã quên chuẩn bị cho tôi, mà vì hôm đầu tiên, tôi đã lấy lá cờ đó ra và trả lại cho Sarina. Và Sarina đã rất tử tế khi nói rằng không sao cả nếu tôi không muốn lá cờ đó. Lá cờ không đại diện cho tôi, nó không có chính danh vì nó là một biểu tượng của sự áp bức. Đó là một lá cờ không những chẳng đại diện cho tôi mà cũng chẳng đại diện cho Việt Nam của tôi nữa, và tôi nghĩ… cũng là bởi vì tôi không được sinh ra dưới lá cờ đó.

Tuổi thơ nhiều khó khăn ở Việt Nam sau chiến tranh

Tôi sinh năm 1970 tại Việt Nam Cộng Hòa, hoặc gọi cách khác là Nam Việt Nam. Bạn có thể tưởng tượng nó giống như nước Đức trước 1989 hoặc Triều Tiên ngày nay với Nam Hàn và Bắc Hàn. Trong 5 năm tôi sống ở miền Nam Việt Nam và khi cuộc chiến kết thúc năm 1975, giây phút khi cả một quốc gia biến mất đó là khi tôi bắt đầu nhận thức hoặc gọi là bắt đầu có những ký ức về Việt Nam.

Lúc đó tôi 5 tuổi. Những ký ức đầu tiên của tôi về Việt Nam là sự nghèo đói ngay sau chiến tranh. Cha tôi bị bắt đi “học tập cải tạo” vì có liên quan đến Quân lực Việt nam Cộng Hòa. Và sau khi bị giam 3 năm, thì ông được thả. Nhưng rồi căn nhà của chúng tôi bị tịch thu. Cùng với hàng triệu người miền Nam Việt Nam khác, chúng tôi bị đẩy đến các vùng kinh tế mới, nơi tôi lớn lên, không có nước, điện, và là nơi em trai út của tôi qua đời. Nó cũng là một hòn đảo hẻo lánh, nơi mà cha tôi đã trốn thoát bằng thuyền. Và sau mười ngày lênh đên trên biển, ông đến Thái Lan và sau đó, ông được tái định cư tại Australia. Và phải mất 5 năm để ông bảo lãnh gia đình chúng tôi.

Hòa nhập vào cuộc sống mới ở đất nước Australia

Với tư cách là con trai của một người tị nạn, tôi đến Úc vào năm 15 tuổi. Khi tôi rời Việt nam, chúng tôi nghĩ rằng sẽ không bao giờ quay trở lại. Tôi cảm thấy Úc là một đất nước tuyệt vời với nhiều cơ hội. Bạn biết không? ở đó điện nước lúc nào cũng có, TV thì mở suốt. Tôi nghĩ đây mới là cuộc sống, đây là thân phận mới của tôi. Lý do không chỉ vì… tôi muốn quên khó khăn ở Việt Nam mà còn bởi vì tôi muốn vội vàng hòa nhập với cuộc sống mới. Tôi muốn trở thành một người Úc. Do đó, trong suốt quãng thời gian tại trường luật và ngay cả khi tôi nhận được việc làm tại Baker & McKenzie, một trong những văn phòng luật lớn nhất trên thế giới, bất cứ khi nào có ai đó hỏi tôi đến từ đâu tôi cũng sẽ nói tôi đến từ Úc.

Quyết định trở về Việt Nam

Nhưng vẫn có một cái gì đó dằn vặt, một câu hỏi luôn bám lấy tôi: Tôi có thực sự đến từ Úc? Nếu tôi thực sự từ Úc thì tại sao? Tại sao tôi nghĩ đến Việt Nam nhiều như vậy? Và thời gian thấm thoát đến năm 2007, sau khi trải qua một thời gian làm luật sư thiện nguyện tại Philippines, tôi quyết định trở về Việt Nam để tìm câu trả lời: Tôi có thực sự đến từ Việt Nam? Và cũng để làm sao, để tôi có thể tự hào khi nói rằng “Tôi đến từ Việt Nam!”.

Bạn biết không? Việt Nam lúc đó đang thay đổi, và tôi đã suy nghĩ lãng mạn như Omar. Tôi muốn quay trở về để xem mình có thể giúp gì để thay đổi đất nước. Nhưng tôi đã sai! Chuyến đi trở về Việt Nam trong vòng 6 tháng, tôi cũng bị công an bắt điều tra về các hoạt động nhân quyền và công việc tị nạn tôi đang làm ở Philippines. Và trước khi tôi nhận ra chuyện gì đang xảy ra, tôi đã không được phép ra khỏi Việt Nam. Tôi vẫn còn nhớ giây phút khi tôi đến Đại sứ quán Úc tại Việt Nam để xin họ giúp đỡ, và họ nói, họ không thể làm được gì bởi vì theo pháp luật Việt Nam, tôi là người Việt Nam.

Rồi thì, sau 6 tháng bị bắt điều tra, họ thả tôi và cho tôi 48 tiếng để rời khỏi Việt Nam, và tất nhiên… tôi đã phải rời đi. Từ đó đến nay đã 9 năm, tôi vẫn chưa được phép trở về quê hương. Tôi đã và đang cố gắng làm mọi thứ hết sức có thể, để có một ngày tôi được về lại Việt Nam.

Và hành động cho Việt Nam

Tôi hiện đang điều hành một tổ chức phi chính phủ hoạt động trong lĩnh vực đào tạo kỹ năng cho các nhà hoạt động xã hội tại Việt Nam. Tôi đang vận động cho những người bạn của tôi hiện đang trong nhà tù. Chỉ 21 ngày trước, một người bạn của tôi, một blogger đã bị tuyên án 10 năm tù, đơn giản chỉ vì viết blog và lên tiếng phê bình chính quyền và các điều luật độc đoán mà họ áp đặt tại Việt Nam ngay lúc này. Chỉ mới hôm qua, một người bạn của tôi, anh bị giam từ tháng 12 năm 2015, cha anh ấy qua đời hôm qua mà anh vẫn chưa biết vì đang ở trong tù. Lý do tôi chọn chủ đề “Tôi đến từ Việt Nam” là bởi hiện giờ đứng ở đây, tôi muốn khẳng định với các bạn rằng tôi sẽ cố gắng hết sức để có một ngày, chúng ta sẽ có một lá cờ ở đó, nó đại diện cho tôi, đại diện cho một Việt Nam tự do, dân chủ và nhân bản. Và hy vọng có một ngày, không chỉ có tôi, mà 95 triệu người Việt Nam sẽ tự hào khi nói rằng chúng tôi… đến từ Việt Nam.

Cảm ơn các bạn.