Nhà hoạt động Anh Chí (Nguyễn Chí Tuyến) tìm kiếm thông tin trên internet tại quán cafe Tự Do ở Hà Nội. REUTERS/Kham (Kham/Reuters)

Hà Nội – Trong vài tháng qua, lực lượng an ninh của Chính quyền Việt Nam đàn áp mạnh tay quyền tự do ngôn luận, tự do biểu đạt trên các phương tiện truyền thông xã hội, và vẫn chưa có dấu hiệu dừng lại.

Hoặc, ít nhất là theo các chuyên gia, những người sử dụng mạng xã hội thường xuyên, các blogger bất đồng chính kiến cho biết, vấn đề nhức nhối trên dường như đang diễn ra ngày càng thường xuyên hơn, không còn là điều bất thường, đột ngột nữa.

Janice Beanland, một người làm chiến dịch của tổ chức Amnesty International (Ân xá quốc tế) nói rằng “ngay cả các nhà hoạt động ở Việt Nam cũng vẫn còn tranh cãi về số lượng người thực sự bị bắt và giam giữ”. “Nhưng có một điều đặc biệt là các nhà hoạt động Việt Nam vẫn không hề chùn bước”

Việt Nam không có nguồn lực lớn như người hàng xóm khổng lồ phương Bắc để duy trì một “Vạn Lý Tường Lửa” hoặc cũng không thể tự tạo ra được các mạng truyền thông xã hội chất lượng cho riêng mình. Vì vậy, Facebook và những mạng xã hội toàn cầu khác vẫn còn phổ biến. Người dân được tiếp cận hằng ngày với sự tràn ngập những loại bài tin tức liên quan chính trị, bao gồm các chỉ trích trực tiếp nhắm đến chính phủ. Những người đang sử dụng mạng xã hội để lên tiếng phản biện xã hội tự hỏi rằng liệu họ có đang bị chính phủ theo dõi những phát ngôn hay không? Và cả những tin đồn về việc cấm cửa các mạng xã hội hay bị tấn công mạng.

Chẳng ai biết rõ liệu có các quy tắc nào khi sử dụng internet tại Việt Nam hay không, điều này dẫn đến vài câu hỏi rằng liệu việc kiểm duyệt bừa bãi của Việt Nam đang phản tác dụng, hay cũng có thể đây là một chiến thuật hiệu quả để tạo ra sự sợ hãi dần dần.

Những người biểu đạt tự do ngôn luận luôn có nguy cơ bị quấy rối hoặc bắt giữ bất cứ lúc nào. Nhưng như thế nào là đi quá giới hạn để bị bắt thì chẳng ai biết được.

“Nó khiến chúng tôi gặp nhiều khó khăn hơn. Tại sao? Một số người nói rằng ông Donald Trump không quan tâm đến nhân quyền, và đảng cộng sản Việt Nam cảm thấy được tự do hơn. Tôi không nghĩ đó là câu trả lời thỏa đáng”, anh Nguyễn Chí Tuyến nói, được biết đến trên mạng xã hội bằng biệt danh “Anh Chí”, là một trong những nhà bất đồng chính kiến nổi bật nhất trong nước hiện nay, anh có hai người bạn bị tuyên án tù lâu năm. “Họ cũng muốn đe dọa nhóm những người trẻ tuổi đang có ý định tiếp bước chúng tôi”

Anh Chí đang ngồi ở một quán café ngay khu trung tâm Hà Nội, một quán tự gọi họ là “Hipster” được trang trí bằng những hình ảnh kỷ niệm lừng lẫy của lực lượng quân đội cộng sản miền bắc Việt Nam đã đánh bại Hoa Kỳ 40 năm về trước.

Tầng dưới, những thanh niên Việt Nam với phong cách ăn mặc sành điệu thì đang sử dụng những sản phẩm công nghệ của Apple, nhãn hiệu Mỹ.

“Hiện tại tôi an toàn trong quán café này”, anh ấy vừa nói vừa đảo mắt nhìn xung quanh, “Là người đã từng bị bắt nhiều lần đến độ không thể đếm được và có thể đi tù bất cứ lúc nào”.

Có rất nhiều người sử dụng mạng xã hội, dù sao đi nữa họ cũng không thể bị gây trở ngại bởi những thứ không chắc chắn.

Anh Luke Nguyễn nói: “Tôi đã từng có tí lo sợ khi gặp những vấn đề, nhưng giờ thì những điều đó không còn quan trọng nữa”, “Bởi vì tôi chỉ là một người bình thường, không phải là một nhà hoạt động, chỉ là một công dân thảo luận các ý kiến”. Anh là một nhà đầu tư bất động sản, đang ngồi ở một quán café sang trọng ở Thành phố Hồ Chí Minh. Anh ấy cho biết một bài viết hài hước, tình ái của anh được đăng tải công khai về trường hợp của ông Trịnh Xuân Thanh, một cựu giám đốc của một công ty dầu khí nhà nước Việt Nam vừa bị bắt cóc tại Berlin, Đức.

Quan điểm của anh Luke Nguyễn là bạn có thể nói những điều bạn muốn, miễn là bạn không phải là người nổi tiếng – được nhiều người biết đến ở Việt Nam. Nhưng cô Beanland nói rằng trong khi hầu hết các vụ bắt bớ gây sự chủ ý là các nhà bất đồng chính kiến nổi tiếng, thì cũng có thể đã có nhiều hơn những vụ xảy ra nhưng không được chú ý.

“Có vẻ như có nhiều cuộc bắt giữ hơn trong thời gian gần đây. Nhưng những gì chúng ta biết được có thể chỉ là bề nổi của tảng băng chìm”, cô nói.

Điển hình năm nay, Nguyễn Ngọc Như Quỳnh, hay là “Mẹ Nấm” và Trần Thị Nga, hay thường được gọi là Thúy Nga, vừa bị kết án tù nhiều năm. Mẹ Nấm bị tuyên án 10 năm, trong khi đó Thúy Nga thì 9 năm tù.

Facebook là mạng xã hội thường được sử dụng để biểu đạt quan điểm chính trị ở Việt Nam, cũng như nhiều hoạt động hằng ngày khác. Sim điện thoại đăng ký mới ở Việt Nam thường được khuyến mãi sử dụng Facebook miễn phí, và nhiều người dân sử dụng ứng dụng tin nhắn Messenger của nó thay cho tin nhắn bình thường. Nhưng không phải lúc nào công ty của Mark Zuckerberg cũng đóng vai trò chủ chốt trong quốc gia có dân số đứng thứ 14 thế giới này.

Trong năm 2013, từ khi thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng công bố mục tiêu tự xây dựng được mạng xã hội cho giới trẻ ở Việt Nam. Nhưng đầu năm 2015, ông ấy thừa nhận rằng là không thể cấm truyền thông xã hội như Facebook. Ông đã nói với các thành viên chính phủ như sau: “Các đồng chí ngồi đây đều tham gia mạng xã hội, có điện thoại để lên Facebook xem thông tin. Vậy làm sao để thông tin đó đúng đắn, chúng ta không ngăn, không cấm được đâu các đồng chí.”, “Phải đưa thông tin chính xác, kịp thời để định hướng. Trên mạng ai nói gì thì nói nhưng nếu có thông tin chính thống của Chính phủ thì người dân mới có lòng tin.”

Thay vì vậy, chính phủ lập trang Facebook của riêng họ, để công bố những chính sách mới hoặc trực tiếp những cuộc họp nội các hằng tháng.

“Đảng cộng sản Việt Nam đang bối rối”, theo lời của ông Zachary Abuza, giáo sư tại trường National War College ở Washington và chuyên gia về Đông Nam Á, ông nói: “Điều đó cho thấy họ duy trì sự độc tài, và như vậy họ cảm thấy bị đe dọa bởi phương tiện xã hội truyền thông. Tuy nhiên, Internet của họ tương đối mở, và họ không có gì giống như Vạn Lý Tường Lửa của Trung Quốc.

Việc kiểm duyệt tùy lúc của chính quyền Việt Nam không chỉ tồn tại trên mạng internet, nó thường thể hiện rằng những hành động của nhà nước trong thế giới ảo cũng giống như đúc cái cách họ làm ở bên ngoài. Tại thủ đô, rất dễ bắt gặp những sự kiểm soát khó coi xen lẫn hài hước. Trong một đêm khai mạc triển lãm nghệ thuật gần đây tại Hà Nội, một người đàn ông bụng phệ mặc thường phục bước vào, các nghệ sĩ đã thì thầm với khách mời rằng: “Ồ, đó là một gián điệp, lần nào anh ấy đến đây”, “ Anh ấy chỉ tới ăn rồi uống tất cả rượu và sau đó bỏ đi.”

Anh ta hành động đúng như thế, giống như trò hề, nhưng việc kiểm duyệt thì không bao giờ là chuyện đùa với các nghệ sĩ Việt Nam, nhiều người nói rằng những người kiểm duyệt có thể bắt buộc các cuộc triển lãm phải đóng cửa vì những lý do mà họ không bao giờ được giải thích.

Việc kiểm soát cũng lan sang thể thao. Đội bóng đá của những người bất đồng chính kiến No-U FC lên kế hoạch trên facebook ngay trước khi bắt đầu để tổ chức các trận đấu hằng tuần, để tránh sự quấy rối của công an. Cái tên của đội bóng thể hiện sự bác bỏ đường lưỡi bò của Trung Quốc trên biển Đông. Đối với những nhà bất đồng chính kiến, chủ nghĩa dân tộc chống lại sự xâm lược của Trung Quốc là những vấn đề lớn nhất của họ.

“Tôi muốn được nhìn thấy bầu cử dân chủ, nhưng không phải người nào tôi quen cũng đồng ý. Nhưng bất cứ ai mà tôi biết đều chống Trung Quốc. Trung Quốc thì ít phổ biến hơn chủ nghĩa cộng sản”, theo lời anh Phạm Anh Cường, một thành viên của No-U FC. Khi chúng tôi trò chuyện trong buổi ăn trưa, anh ấy có một tin nhắn trên Facebook và bật cười: “Một người bạn vừa mới nhìn thấy tôi bình luận chỉ trích một quan chức địa phương và đòi tôi xóa nó đi”

Anh ấy sẽ xóa? Anh cười sảng khoái. “Dĩ nhiên là không! Tại sao tôi phải làm?”

  Tác giả: Vincent Bevins từ The Washington Post: Apparent crackdown in Vietnam on social media, but many users undeterred